Diş Hekimi Asistanının Sterilizasyon ve Dezenfeksiyon Prosedürleri

Diş Hekimi Asistanının Sterilizasyon ve Dezenfeksiyon Prosedürleri

Giriş:

Diş hekimliği kliniklerinde enfeksiyon kontrolü, hasta güvenliği ve ekipman hijyeni, klinik çalışanlarının titiz çalışmasıyla sağlanır. Diş hekimi asistanları bu sürecin önemli bir parçası olarak sterilizasyon ve dezenfeksiyon görevlerini üstlenir. Yanlış uygulanan sterilizasyon veya dezenfeksiyon, hem hasta hem de çalışanlar için ciddi sağlık riskleri oluşturabilir. Bu yazıda, diş hekimi asistanlarının kliniklerde sterilizasyon ve dezenfeksiyon süreçlerinde üstlenmesi gereken temel sorumlulukları ele alacağız.

1. Aletlerin Sterilizasyona Hazırlanması

Sterilizasyonun etkili olabilmesi için, diş tedavisinde kullanılan aletlerin doğru bir şekilde temizlenmesi gereklidir. Diş hekimi asistanları, her kullanım sonrasında aletlerin üzerindeki organik artıkların ve mikroorganizmaların temizlendiğinden emin olmalıdır.

• Aletlerin sınıflandırılması: Kullanılan aletler, hastayla direkt teması olan kritik aletler, mukozal temaslı yarı-kritik aletler, veya deriyle temas eden kritik olmayan aletler olarak sınıflandırılmalıdır. Bu sınıflandırma, hangi sterilizasyon yönteminin kullanılacağını belirler.

  • Kritik Aletler (Sterilizasyon Gerektirir): Bu aletler hastanın vücut dokusuyla direkt temasta bulunur ve steril edilmezse ciddi enfeksiyon riski taşır. Genellikle bu aletler kan veya diğer vücut sıvılarıyla temas eder.

    • Örnekler:
      • Cerrahi Penset: Doku veya organlarla doğrudan temas eden aletler.
      • El Aletleri (Küret, Ekskavatör): Diş tedavilerinde dokuya giren aletler.
      • Cerrahi piyasemen Uçları (Freze): Diş veya kemik üzerinde cerrahi işlem yapan matkap uçları.
      • Frezler
      • Dental Enjektörler Anestezi uygulamalarında kullanılan iğneler.

  • Yarı-Kritik Aletler (Sterilizasyon veya Yüksek Seviyeli Dezenfeksiyon Gerektirir): Bu aletler mukozal membranlarla veya bütünlüğü bozulmamış ciltle temas eder. Sterilizasyon mümkünse tercih edilmeli, değilse yüksek düzeyde dezenfeksiyon uygulanmalıdır.

    • Örnekler:
      • Aynalar: Ağız içinde kullanılan dental aynalar.
      • Diş Üniti Uçları (Aerator, Mikromotor Uçları): Diş tedavilerinde kullanılan ve mukozayla temas eden cihaz uçları.
      • Aljinat Karıştırma Kaşıkları: Diş ölçü alırken kullanılan ve ağız mukozası ile temas eden malzeme karıştırma kaşıkları.

  • Kritik Olmayan Aletler (Dezenfeksiyon Yeterlidir): Bu aletler yalnızca deriyle temas eder ve ciddi enfeksiyon riski taşımaz. Yüzeysel temizlik ve dezenfeksiyon bu aletler için yeterlidir.

    • Örnekler:
      • Tansiyon Aleti: Muayenede kullanılan ve sadece deriyle temas eden ölçüm aletleri.
      • Dental Ünit Kolları ve Bağlantı Noktaları: Hastanın temas ettiği fakat direkt olarak mukozal temas yapmayan klinik ekipmanları.
  •  
• Temizlik işlemi: Aletler kullanıldıktan sonra hemen su veya dezenfektanlı solüsyonla yıkanmalı ve dezenfekte edilmelidir. Bu işlem, sterilizasyondan önce yapılmalıdır.

  • Adım Adım Temizlik Süreci:

    1. Aletlerin Derhal Temizlenmesi: Aletler kullanıldıktan hemen sonra, organik maddelerin kurumasını önlemek için suyla veya dezenfektanlı solüsyonla yıkanmalıdır. Bekletilirse bu kalıntılar aletlere yapışabilir ve temizlenmesi zor hale gelebilir.

       • Örnek Aletler: Cerrahi pensetler, el aletleri (küret, elevatör), dental frezeler gibi kanla veya diğer vücut sıvılarıyla temas eden kritik aletler.

    2. Manuel Temizlik: Eğer aletler elde yıkanacaksa, yumuşak kıllı fırçalar kullanılarak tüm yüzeyler dikkatlice fırçalanmalıdır. Sıcak su ve uygun bir deterjan ya da dezenfektanlı solüsyon kullanılmalıdır. Özellikle diş matkapları veya frezeler gibi karmaşık yüzeylere sahip aletlerin temizliğinde fırça kullanımı önemlidir.

       • Fırçalama: Alet üzerindeki organik kalıntıları ve biyofilmleri temizlemek için küçük boyutlu fırçalar kullanılmalıdır. Ulaşılması zor yüzeylerin temizliğine dikkat edilmelidir.

    3. Ultrasonik Temizleyici Kullanımı: Manuel temizliğin yanı sıra, ultrasonik temizleyiciler de kullanılabilir. Bu cihazlar, aletlerin temizlenmesinde çok etkili bir yöntemdir çünkü titreşimlerle mikroskobik kalıntıları dahi temizler.

       • Uygulama: Aletler ultrasonik temizleyiciye yerleştirilir ve cihaz, yüksek frekansta ses dalgaları kullanarak su ya da özel solüsyon içindeki aletlerdeki kalıntıları temizler. Ultrasonik temizleyici, özellikle karmaşık şekilli aletlerde detaylı temizlik sağlar.

    4. Durulama ve Kurulama: Aletler temizlendikten sonra, üzerlerinde kalabilecek deterjan veya kimyasal kalıntılardan arındırılmak için su ile iyice durulanmalıdır. Durulama işlemi aletlerin kontaminasyon riskini azaltır. Ardından aletlerin sterilizasyon öncesi tamamen kurutulması gereklidir. Nemli aletler, sterilizasyon sırasında buhar oluşumuna neden olabilir, bu da sterilizasyonun etkinliğini azaltır.

       • Not: Kurulama işlemi sırasında temiz ve mikropsuz bezler kullanılmalıdır. Otoklavda sterilizasyondan önce, aletlerin nemli olması buharlaşmaya yol açar ve sterilizasyonun tamamlanmasını engelleyebilir.

    5. Dezenfeksiyon: Sterilizasyon işlemi öncesinde aletler dezenfektan solüsyonlarında bekletilerek mikroorganizmaların sayısı azaltılabilir. Bu aşama, özellikle yarı-kritik ve kritik aletler için önemlidir. Dezenfeksiyon, sterilizasyonun başarısını destekleyen bir adımdır.

       • Dezenfektan Türü: Aletlere uygun, yüksek düzeyde dezenfektanlar kullanılmalıdır. Genellikle glutaraldehit gibi yüksek etkinlik gösteren solüsyonlar tercih edilir.

2. Otoklav Kullanımı ve Doğru Sterilizasyon

Diş hekimliği kliniklerinde en yaygın kullanılan sterilizasyon yöntemi otoklavdır. Basınçlı buhar sistemi ile çalışan otoklavlar, aletlerin üzerindeki mikroorganizmaların tamamen yok edilmesini sağlar. Diş hekimi asistanları otoklav cihazını doğru şekilde kullanarak sterilizasyon sürecini yönetmelidir.

• Aletlerin yerleştirilmesi: Aletler, otoklav içine yerleştirilirken üst üste binmemelidir. Buharın tüm aletlere ulaşabilmesi için düzenli bir şekilde dizilmelidir.
• Sterilizasyon döngüsü: Her alet türüne uygun sıcaklık ve süre ayarlanarak otoklavın doğru şekilde çalıştırıldığından emin olunmalıdır. Genel olarak 121°C’de 15 dakika veya 134°C’de 3-4 dakika gibi süreler kullanılır.
• Döngü sonrası: Aletler otoklavdan çıkarılırken, sterilize edilmiş yüzeylerin kontaminasyona uğramaması için eldiven kullanılmalı ve aletler steril ortamda muhafaza edilmelidir.

3. Yüzey Dezenfeksiyonu

Sterilizasyonun dışında, klinikteki yüzeylerin düzenli dezenfeksiyonu da büyük önem taşır. Diş hekimi asistanları, her hasta sonrası ve gün sonunda klinik yüzeylerinin dezenfekte edilmesinden sorumludur.

• Tedavi odasının temizliği: Hasta muayene koltuğu, çalışma tezgahları, alet sehpaları gibi yüzeyler her hasta sonrasında dezenfekte edilmelidir. Bunun için uygun dezenfektan solüsyonlar kullanılmalı ve yüzeylerin yeterli süre ıslak kalması sağlanmalıdır.
• Bekleme ve ortak alanlar: Klinik genelinde hasta temas edebilecek her yüzey (kapı kolları, tezgahlar, sandalyeler vb.) gün sonunda dezenfekte edilmelidir.

4. Tekrar Kullanılabilir Aletlerin Dezenfeksiyonu

Bazı aletler sterilizasyon gerektirmez ve yalnızca dezenfekte edilerek tekrar kullanılabilir. Bu aletler, uygun dezenfektan solüsyonlarında belirli bir süre bekletildikten sonra tekrar kullanıma hazır hale gelir.

• Dezenfektan seçimi: Diş hekimi asistanları, hangi aletlerin dezenfektanla temizlenmesi gerektiğini bilmeli ve uygun dezenfektanı seçmelidir. Düşük, orta veya yüksek düzeyde dezenfektanlar kullanılabilir.
• Bekletme süresi: Aletlerin dezenfektan çözeltisinde yeterli süre bekletildiğinden emin olunmalıdır. Bu süre genellikle ürün etiketinde belirtilir.

  • 1. Hasta Gözlükleri

    • Kullanım Alanı: Hastanın gözlerini dental işlemler sırasında korur.
    • Dezenfeksiyon Süreci: Yüzey dezenfektanı ile temizlenir. Sterilizasyon gerekmez. Her kullanım sonrası, yeni hastaya geçmeden önce dezenfekte edilmelidir.

    2. Tansiyon Aleti ve Steteskop

    • Kullanım Alanı: Hastanın tansiyonunu ölçmek ve kalp atışlarını dinlemek için kullanılır.
    • Dezenfeksiyon Süreci: Tansiyon aleti ve steteskop başlığı, alkol bazlı bir dezenfektan ile temizlenebilir. Her hasta sonrasında dezenfekte edilmelidir.

    3. Diş Üniti Tutamakları ve Konsollar

    • Kullanım Alanı: Diş hekimi ve asistanı tarafından tedavi sırasında kullanılan cihazların kontrol edilmesi için tutulan yüzeylerdir.
    • Dezenfeksiyon Süreci: Kullanım sonrasında yüzey dezenfektanları ile silinerek dezenfekte edilir. Sterilizasyona gerek duyulmaz, ancak yüzey hijyeni çok önemlidir.

    4. Hastaya Ait Tek Kullanımlık Olmayan Yüz Siperliği ve Koruyucu Malzemeler

    • Kullanım Alanı: Bazı kliniklerde hastaların yüzünü koruma amaçlı tekrar kullanılabilir siperlikler kullanılır.
    • Dezenfeksiyon Süreci: Her hasta kullanımından sonra yüzey dezenfektanları ile temizlenir ve bir sonraki hasta için hazırlanır.

    5. Klinik Yüzeyleri ve Dental Üniti Koltukları

    • Kullanım Alanı: Hastanın tedavi sırasında oturduğu veya temas ettiği yüzeylerdir.
    • Dezenfeksiyon Süreci: Her hasta sonrasında, yüzey dezenfektanları ile temizlenmelidir. Sterilizasyon gerekmez, ancak düzenli dezenfeksiyon şarttır.

    6. Oturma Koltukları ve Hasta Yatakları

    • Kullanım Alanı: Hasta ve diş hekimi tarafından temas edilen koltuklar.
    • Dezenfeksiyon Süreci: Kullanım sonrası yüzey dezenfektanı ile temizlenir. Bu alanlar sterilizasyon gerektirmez ancak her hastadan sonra mutlaka dezenfekte edilmelidir

5. Kişisel Koruyucu Ekipman (KKE) Kullanımı

Diş kliniklerinde çalışanların hem kendilerini hem de hastaları korumak için uygun kişisel koruyucu ekipmanları (KKE) kullanması gereklidir. Bu ekipmanlar, enfeksiyon kontrolünü sağlamak ve çapraz bulaşmayı önlemek için etkili bir bariyer oluşturur. KKE, her işlemden önce giyilmeli ve işlem sonrası doğru şekilde çıkarılmalıdır. İşte kliniklerde sıkça kullanılan KKE örnekleri:

1. Tek Kullanımlık Cerrahi Önlük

• Kullanım Amacı: Cerrahi işlemler sırasında, özellikle kan veya vücut sıvılarına maruz kalma riski olan durumlarda, cerrahi önlük kullanılır. Tek kullanımlık olması, her hasta için yeni bir önlük kullanılmasını sağlayarak bulaşma riskini en aza indirir.
• Kullanım Süreci: Hasta muayenesi veya tedavisi bittikten sonra önlük dikkatlice çıkarılmalı ve uygun şekilde atılmalıdır.

2. Yüzü Kapatan Siperlik

• Kullanım Amacı: Dental işlemler sırasında, özellikle aerosol üretimi olan tedavilerde (örneğin, ultrasonik diş taşı temizliği veya kök kanal tedavisi) yüz siperlikleri kullanılır. Bu siperlikler, yüzü tamamen kapatarak gözleri, burnu ve ağzı dış etkenlerden korur.
• Kullanım Süreci: Her hasta arasında siperlik yüzeyi uygun dezenfektanla temizlenmelidir. Tek kullanımlık olanlar ise her hasta sonrasında atılmalıdır.

3. Tek Kullanımlık Eldivenler

• Kullanım Amacı: Mikroorganizmaların el temasıyla yayılmasını engellemek için her hastada yeni bir çift eldiven kullanılmalıdır. Tedavi öncesinde ve sonrasında eller mutlaka yıkanmalı veya dezenfekte edilmelidir.
• Kullanım Süreci: Eldivenler, her tedavi sonrası dikkatlice çıkarılarak atılmalı ve sonraki hasta için yenisi giyilmelidir.

4. Cerrahi Maske

• Kullanım Amacı: Maske, ağız ve burun yoluyla dışarıya mikroorganizma yayılmasını önlemek ve aynı zamanda işlem sırasında aerosol veya sıvılara karşı koruma sağlamak amacıyla kullanılır.
• Kullanım Süreci: Her hasta için yeni bir maske takılmalı ve işlem sonrası çıkarılmalıdır. Maskenin ağız ve burun bölgesini tam kapattığından emin olunmalıdır.

5. Koruyucu Gözlük

• Kullanım Amacı: Gözleri sıçrayabilecek sıvılar, partiküller veya diğer zararlı maddelere karşı korur. Tek kullanımlık olmayan gözlükler, her kullanımdan sonra dezenfekte edilmelidir.
• Kullanım Süreci: Gözlükler her işlemden önce temizlenmeli ve işlem sonrasında uygun dezenfektanlarla temizlenerek tekrar kullanıma hazırlanmalıdır.

• KKE’nin değiştirilmesi: KKE, her hasta sonrasında değiştirilmelidir. Aynı ekipmanla birden fazla hastaya temas edilmesi enfeksiyon riskini artırır.

6. Sterilizasyon Prosedürlerinin Doğrulanması

Sterilizasyon işlemlerinin doğruluğunu ve izlenebilirliğini sağlamak için kullanılan aletlerin düzgün bir şekilde sterilize edildiğinden emin olunmalıdır. Bu işlem sırasında aşağıdaki adımlar uygulanır:

1. Paketleme Bilgisi Eklemek

• Otoklavdan çıkan her steril paket üzerine, paketin ne zaman ve kimin tarafından paketlendiği ile sterilizasyonun ne zaman yapıldığına dair bilgiler yazılmalıdır. Bu bilgiler, sterilizasyon sonrası herhangi bir sorun yaşanması durumunda takibi kolaylaştırır.
• Etiket veya işaretleme ile şu bilgiler eklenmelidir:
  • Paketleme tarihi: Aletin sterilizasyon için hazırlandığı tarih.
  • Sterilizasyon tarihi: Aletin otoklavda sterilize edildiği tarih.
  • Paketleme sorumlusu: Paketi hazırlayan ve işlemi gerçekleştiren kişinin adı veya kodu.
  • Sterilizasyon cihazı kontrol numarası: Eğer birden fazla otoklav kullanılıyorsa, hangi cihazda sterilize edildiğinin belirtilmesi faydalıdır.

2. Kimyasal Göstergelerin Kullanımı

• Paketlerin üzerine yerleştirilen kimyasal göstergeler, sterilizasyonun başarıyla tamamlandığını doğrular. Bu göstergeler, sterilizasyon işleminden önce belirli bir renkte olup, işlem tamamlandığında renk değiştirir.
• Kimyasal göstergeler paketin dış kısmına yapıştırılır ve sterilizasyon sonrası bu göstergenin rengini kontrol etmek, işlemin doğruluğunu denetlemenin bir yoludur.

3. Biyolojik Göstergelerle Periyodik Testler

• Otoklavın etkinliğini düzenli olarak doğrulamak için biyolojik göstergeler kullanılır. Biyolojik testler, sterilizasyonun mikroorganizmaların tamamen yok edildiğini garanti eder. Bu testler genellikle haftalık veya aylık olarak yapılır.
• Sonuçlar, sterilizasyon raporlarına kaydedilir ve klinikte belirli bir süre saklanır.

7. Kayıt Tutma ve Düzenli Kontroller

Sterilizasyon ve dezenfeksiyon süreçlerinin kayıt altına alınması, bir diş kliniğinin enfeksiyon kontrolünü yönetmesi için zorunludur. Diş hekimi asistanları, sterilizasyon cihazlarının bakımını ve performansını düzenli olarak kontrol etmeli ve bu kontrolleri kayıt altına almalıdır.

• Sterilizasyon döngülerinin kaydedilmesi: Her otoklav döngüsü ve doğrulama testlerinin sonuçları detaylı olarak kayıt altına alınmalıdır.
• Cihaz bakımı: Otoklav ve dezenfeksiyon cihazlarının düzenli bakımı yapılmalı ve gerektiğinde teknik destek alınmalıdır.

Sonuç:

Diş hekimi asistanları, kliniklerde sterilizasyon ve dezenfeksiyon süreçlerinin sağlıklı işleyebilmesi için hayati bir rol üstlenirler. Bu süreçlerin doğru uygulanması, hem hasta güvenliğini sağlar hem de klinikteki enfeksiyon riskini minimize eder. Asistanların bu sorumlulukları titizlikle yerine getirmesi, kliniğin başarısı için kritik öneme sahiptir. Eğitim ve farkındalık bu süreçlerin etkinliğini artırmada en önemli faktörlerden biridir.